ในบรรดารอยเลื่อนแผ่นดินไหวที่คนไทยรู้จักกัน รอยเลื่อนสะกาย (Sagaing Fault) ถือเป็นหนึ่งใน รอยเลื่อนมีพลัง (active fault) ที่สำคัญอันดับต้นๆ ในอาเซียนบ้านเรา ซึ่งจากการแปลความหมายภาพถ่ายดาวเทียม สันติ ภัยหลบลี้ และ สัณฑวัฒน์ สุขรังสี (2557) ประเมินว่ารอยเลื่อนสะกายมีความยาวประมาณ 1,200 กิโลเมตร วางตัวอยู่ในแนวเหนือ-ใต้ ผ่ากลางอกประเทศพม่า และพาดผ่านแทบทุกเมืองที่สำคัญ เริ่มจากเมืองมิตจีนา (Myitkyina) มัณฑะเลย์ (Mandalay) ตองยี (Tounggyi) เนปิดอว์ (Naypyidaw) พะโค (Bago) ย่างกุ้ง (Yangon) และยังลากยาวต่อลงไปในทะเลอันดามัน

คำว่า Sagaing Fault เมื่อก่อนคนไทยเคยอ่าน รอยเลื่อนสะเกียง ฝรั่งต่างชาติอ่าน รอยเลื่อนสะแกง ต่อมาคนพม่าบอกว่าบ้านเขาเรียก รอยเลื่อนสะกาย ทุกวันนี้สรุปเรียกให้ตรงกันว่า รอยเลื่อนสะกาย ตามคนพม่าเจ้าของพื้นที่

ก็เพราะรอยเลื่อนสะกายยังคงเลื่อนตัวอยู่ในปัจจุบัน ทำให้ตลอดแนวรอยเลื่อนยังมีแผ่นดินไหวเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง จากข้อมูลแผ่นดินไหวที่ตรวจวัดได้จากเครื่องมือตรวจวัดในช่วงปี พ.ศ. 2507 – พ.ศ. 2555 (48 ปี) พบว่าเคยเกิดแผ่นดินไหวขนาด 2.9-7.3 อย่างน้อย 280 ครั้ง และถ้าสืบย้อนกลับไปถึงบันทึกประวัติศาสตร์ ก็ยิ่งชัดเจนว่ารอยเลื่อนสะกายเคยเกิดแผ่นดินไหวใหญ่ในระดับที่สร้างความเสียหายหลายต่อหลายครั้ง

เจดีย์ชเวมอดอร์ (Shwemawdaw Pagoda)  ที่เมืองหงสาวดี หรือที่คนไทยเรียก พระธาตุมุเตา เคยพังทลายจากแผ่นดินไหวใหญ่ถึง 4 ครั้ง ซึ่งเหตุการณ์แผ่นดินไหวขนาด 7.3 เมื่อวันที่ 5 กรกฎาคม พ.ศ. 2473 ทางตะวันตกของเมืองย่างกุ้ง ทำให้ปลียอดของเจดีย์ชเวมอดอร์หักพังลงมา  (Chhibber, 1934) หรือเจดีย์ที่ได้ชื่อว่าเป็นเจดีย์อิฐแดงที่ใหญ่ที่สุดในอาเซียนอย่าง เจดีย์มินกุน (Mingun Pagoda) ก็เสียหายอย่า่งหนักจากแผ่นดินไหวใหญ่เมื่อปี พ.ศ. 2460 เช่นกัน

ดังนั้น เพื่อที่จะประเมิน ภาวะเงียบสงบแผ่นดินไหว (seismic quiescence) ซึ่งเป็นสัญญาณบอกเหตุ (precursor) ก่อนเกิดแผ่นดินไหว Traitangwong และ Pailoplee (2017) ประเมินพื้นที่เสี่ยงต่อการเกิดแผ่นดินไหวขนาด ≥ 6.0 M_w ตามแนวรอยเลื่อนสะกาย ตอนกลางของประเทศพม่า ด้วยระเบียบวิธีพื้นที่-เวลา-ความยาวรอยเลื่อน โดยใช้ข้อมูลแผ่นดินไหวขนาด ≥ 3.5 M_w ในช่วงปี ค.ศ. 1977-2014 เป็นฐานข้อมูลแผ่นดินไหวหลักในการวิเคราะห์ ซึ่งจากข้อมูลแผ่นดินไหวดังกล่าว Traitangwong และ Pailoplee (2017) คัดเลือกแผ่นดินไหวขนาด ≥ 6.0 M_w จำนวน 7 เหตุการณ์ (ดูตารางด้านล่าง) เป็นกรณีศึกษาในการทดสอบย้อนกลับ เพื่อคัดเลือกตัวแปรอิสระ r₀ และ t₀ ที่เหมาะสมกับรอยเลื่อนสะกาย โดยปรับเปลี่ยนค่า r₀ และ t₀ ซึ่งเป็นตัวแปรอิสระในแต่ละพื้นที่ศึกษาของการวิเคราะห์สัญญาณบอกเหตุด้วยระเบียบวิธีพื้นที่-เวลา-ความยาวรอยเลื่อน

ตาราง กรณีศึกษาแผ่นดินไหวขนาด ≥ 6.0 M_w ที่เกิดจากรอยเลื่อนสะกาย ตอนกลางของประเทศพม่าในช่วงปี ค.ศ. 1991-2007 และผลการวิเคราะห์คะแนน RTL (Traitangwong และ Pailoplee, 2017)

หมายเหตุ: 1) RTL_min คือ คะแนน RTL ต่ำที่สุด ที่ตรวจพบในการวิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงคะแนน RTL เชิงเวลา 2) T_RTL คือ เวลาที่ตรวจพบค่า RTL_min และ 3) D_RTL คือ ช่วงเวลาระหว่าง T_RTL ถึงเวลาเกิดแผ่นดินไหวที่พิจารณา

การทดสอบย้อนกลับเชิงเวลา

Traitangwong และ Pailoplee (2017) วิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงคะแนน RTL เชิงเวลาที่จุดศูนย์กลางแผ่นดินไหวในแต่ละกรณีศึกษา โดยวิเคราะห์ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1977 ถึงเวลาเกิดแผ่นดินไหวที่พิจารณา ซึ่งผลจากการทดสอบซ้ำบ่งชี้ว่าตัวแปรอิสระ r₀ = 150 กิโลเมตร และ t₀ = 3 ปี เหมาะสมที่สุดในการวิเคราะห์ความผิดปกติของคะแนน RTL ที่สัมพันธ์กับการเกิดแผ่นดินไหวขนาด ≥ 6.0 M_w ทั้ง 7 เหตุการณ์ โดยแสดงคะแนน RTL ต่ำที่สุด -0.84 (ดูตารางประกอบ) และช่วงเวลาระหว่างภาวะเงียบสงบแผ่นดินไหวและแผ่นดินไหวขนาด ≥ 6.0 M_w ที่เกิดตามมาอยู่ในช่วงเวลา 0.1-8.8 ปี โดยในบางกรณีศึกษาสามารถตรวจพบภาวะกระตุ้นแผ่นดินไหวร่วมด้วย

รูป ก ตรวจพบคะแนน RTL ลดลงถึง -0.68 ซึ่งแสดงถึงภาวะเงียบสงบแผ่นดินไหวยาวนาน 2.95 ปี ในช่วงปี ค.ศ. 1986.21-1989.16 และหลังจากนั้นนับตั้งแต่ปี ค.ศ. 1989.93 คะแนน RTL เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็วและสูงกว่าภาวะปกติ แสดงถึงภาวะกระตุ้นแผ่นดินไหว ซึ่งหลังจากนั้น 3.3 ปี เกิดแผ่นดินไหวขนาด 7.0 M_w ในเดือนมกราคม ค.ศ. 1991 (รูป ก)

ในขณะที่รูป จ-ช ตรวจพบเฉพาะภาวะเงียบสงบแผ่นดินไหว โดยไม่พบภาวะกระตุ้นแผ่นดินไหว ซึ่งภาวะเงียบสงบแผ่นดินไหวดังกล่าวปรากฏขึ้นยาวนาน 0.38 ปี ในช่วงปี ค.ศ. 2000.02-2000.40 และในเวลาต่อมาเกิดแผ่นดินไหวขนาด 6.3 M_w ในเดือนมิถุนายน ค.ศ. 2000 ทางตอนเหนือสุดของรอยเลื่อนสะกาย ซึ่งถึงแม้ว่าคะแนน RTL จะลดลงเพียง -0.11 (จากค่าต่ำที่สุด = -1.00) แต่คะแนน RTL = -0.11 ดังกล่าวสามารถตรวจพบได้อย่างชัดเจนเมื่อเปรียบเทียบกับช่วงเวลาอื่นๆ ที่วิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงเชิงเวลาของคะแนน RTL (รูป จ) นอกจากนี้จากผลการวิเคราะห์ค่าสัมประสิทธิ์สหสัมพันธ์ (Huang, 2005) จากกรณีศึกษาแผ่นดินไหวทั้งหมดพบค่า R² อยู่ในช่วง 0.81-0.91 บ่งชี้ว่าตัวแปรอิสระ r₀ = 150 กิโลเมตร และ t₀ = 3 ปี มีประสิทธิภาพในการวิเคราะห์คะแนน RTL ตามแนวรอยเลื่อนสะกาย ตอนกลางของประเทศพม่า โดยไม่พบความอ่อนไหวของตัวแปรอิสระดังกล่าว

การทดสอบย้อนกลับเชิงพื้นที่

นอกจากนี้ Traitangwong และ Pailoplee (2017) วิเคราะห์การกระจายตัวเชิงพื้นที่ของคะแนน RTL โดยแบ่งพื้นที่ศึกษาครอบคลุมรอยเลื่อนสะกายและพื้นที่ข้างเคียงออกเป็นพื้นที่ย่อยขนาด 25×25 ตารางกิโลเมตร และวิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงคะแนน RTL เชิงเวลาในแต่ละพื้นที่ย่อย หลังจากนั้นวิเคราะห์คะแนน RTL เฉลี่ย โดยวิเคราะห์อยู่ในช่วง t₁-t₂ ที่แตกต่างกันจากผลการวิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงคะแนน RTL เชิงเวลา และสร้างแผนที่แสดงการกระจายตัวเชิงพื้นที่ของภาวะเงียบสงบแผ่นดินไหวดังแสดงในรูปด้านล่าง (Traitangwong และ Pailoplee, 2017)

รูป ก แสดงการกระจายตัวเชิงพื้นที่ของภาวะเงียบสงบแผ่นดินไหวในช่วงปี ค.ศ. 1986.21-1989.16 ซึ่งถึงแม้ว่าความผิดปกติของคะแนน RTL จะมีความชัดเจนต่ำ โดยมีคะแนน RTL ประมาณ -0.15 แต่สามารถจำแนกออกจากพื้นที่ข้างเคียงได้ โดยพบคะแนน RTL ต่ำอย่างผิดปกติในบริเวณจุดศูนย์กลางแผ่นดินไหวขนาด 7.0 M_w ที่เกิดในเดือนมกราคม ค.ศ. 1991 ทางตอนเหนือของเมืองมัณฑะเลย์ (รูป ก) ในขณะที่รูป ข บ่งชี้ว่าพื้นที่ความผิดปกติของคะแนน RTL เกิดขึ้นยาวนาน 0.61 ปี ในช่วงปี ค.ศ. 1986.52-1987.13 บริเวณนอกชายฝั่งทะเลอันดามัน ซึ่งสอดคล้องกับจุดศูนย์กลางแผ่นดินไหวขนาด 6.0 M_w ที่เกิดในเดือนเมษายน ค.ศ. 1991 นอกจากนี้ในช่วงเวลาเดียวกันยังพบภาวะเงียบสงบแผ่นดินไหวเพิ่มเติมในพื้นที่โดยรอบเมืองเมืองมัณฑะเลย์ (รูป ข) ซึ่งยังไม่เคยเกิดแผ่นดินไหวที่เป็นภัยพิบัติ

จากการทดสอบย้อนกลับทั้งในเชิงเวลาและเชิงพื้นที่ซึ่งแสดงความสอดคล้องกันระหว่างภาวะเงียบสงบแผ่นดินไหวที่ตรวจวัดได้จากคะแนน RTL และเหตุการณ์แผ่นดินไหวขนาด ≥ 6.0 M_w ที่เกิดตามมา Traitangwong และ Pailoplee (2017) สรุปว่าตัวแปรอิสระ r₀ = 100 กิโลเมตร และ t₀ = 2 ปี มีประสิทธิภาพในการวิเคราะห์คะแนน RTL เพื่อเป็นสัญญาณบอกเหตุแผ่นดินไหวขนาด ≥ 6.0 M_w โดยเฉพาะในบริเวณตามแนวรอยเลื่อนสะกาย ตอนกลางของประเทศพม่า

พื้นที่เสี่ยงต่อการเกิดแผ่นดินไหวขนาดใหญ่ในอนาคต

จากผลการคัดเลือกตัวแปรอิสระ r₀ และ t₀ จากการทดสอบย้อนกลับ Traitangwong และ Pailoplee (2017) วิเคราะห์ภาวะเงียบสงบแผ่นดินไหวด้วยระเบียบวิธีพื้นที่-เวลา-ความยาวรอยเลื่อน จากชุดข้อมูลแผ่นดินไหวในช่วงปี ค.ศ. 2005-2015 ซึ่งผลการวิเคราะห์ตรวจพบ 2 พื้นที่ ตามแนวรอยเลื่อนสะกายที่แสดงคะแนน RTL ต่ำอย่างผิดปกติ คือ 1) ทางตะวันตกของเมืองมิตจีนา และ 2) พื้นที่ข้างเคียงเมืองเนย์ปิดอว์

. . .
บทความล่าสุด : www.mitrearth.org
เยี่ยมชม facebook : มิตรเอิร์ธ – mitrearth