![](http://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2023/09/11-14-0-750x375.jpg)
ในบรรดา ภูมิลักษณ์ (landform) รูปแบบต่างๆ บนพื้นผิวโลก ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ (delta) ถือเป็นภูมิลักษณ์อันดับหนึ่งที่มีความอุดมสมบูรณ์ที่สุดต่อการเกษตรกรรม อุดมยิ่งกว่า ที่ราบน้ำท่วมถึง (floodplain) อย่างที่เราเคยรู้กัน ทั้งนี้ก็เพราะดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำเป็นพื้นที่สุดท้าย ที่คอยรวบรวมอินทรีย์วัตถุที่สะสมมาตลอดทาง จากต้นน้ำสู่ปลายน้ำให้ตกสะสมในบริเวณนี้ ตัวอย่างที่เห็นชัดในแถบบ้านเรา คือ ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำโขง พื้นที่ต้นเหตุสำคัญ ที่ทำให้ทั้งกัมพูชาและเวียดนามปลูกข้าวได้ปริมาณมาก แซงหน้าอู่ข้าวอู่น้ำอย่างที่ราบลุ่มภาคกลางของประเทศไทย
ในกรณีของไทย ถึงแม้ว่าบริเวณชายฝั่งอ่าวไทยโซนหัว ก. ไก่ จะมีแม่น้ำสายสำคัญ 4 สาย ไหลลงสู่ทะเล ได้แก่ 1) แม่น้ำแม่กลอง 2) แม่น้ำท่าจีน 3) แม่น้ำเจ้าพระยา และ 4) แม่น้ำบางประกง จะด้วยปริมาณตะกอนที่น้อยไปหรือห้วงเวลาสั้นไป แต่ผลประกอบการการหอบตะกอนจากต้นน้ำมาถึง ปากน้ำ (river mount) ทั้ง 4 สาย ยังไม่สร้างดินดอนอย่างเป็นล่ำเป็นสัน อย่างมากก็จะได้เป็นหาดเลนลานกว้างที่ปากแม่น้ำ ตัวอย่างเช่น ดอนหอยหลอด อำเภอเมือง จังหวัดสมุทรสงคราม
เพิ่มเติม : ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ (delta)
![](https://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2023/09/11-14-1-1024x899.jpg)
![](https://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2023/09/11-14-4.jpg)
แต่ก็ใช่ว่าในอดีตเราจะไม่เคยมีดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ เพราะจากการวิเคราะห์ข้อมูลภูมิประเทศจาก แบบจำลองความสูงเชิงเลข (Digital Elevation Model, DEM) ในรายละเอียด พบว่าในหลายพื้นที่ฝั่งตะวันตกและภาคใต้ของไทย มีเค้าลางความเคยเป็นปากแม่น้ำโบราณหรืออดีตดินดอนฯ ที่เหมาะสมในการเพาะปลูกในปัจจุบัน และยังเป็นข้อมูลสำคัญ ในการแปลความแนวชายฝั่งทะเลของไทยในอดีต ผลการวิเคราะห์พบดินดอนฯ ที่ไหนที่น่าสนใจบ้าง ลองดูกันครับ
1) ปากแม่น้ำแควใหญ่ ?
จากงานวิจัยในอดีต เชื่อว่าพื้นที่จังหวัดกาญจนบุรี และ อ. กำแพงแสน จ. นครปฐม มีศักดิ์เป็น เนินตะกอนรูปพัด (alluvial fan) ที่เกิดจากการ สะสมตัวบนบก ของตะกอนจำนวนมากที่ไหลบ่ามาจากทางตะวันตก แต่จากการวิเคราะห์ในมิติ ภูมิลักษณ์ (landform) จากแบบจำลองความสูงเชิงเลข (DEM) ในรายละเอียด พบว่ารูปร่างและรูปแบบการสะสมตัวของตะกอนในพื้นที่แถบนี้ (หมายเลข 1) มีความคล้ายคลึงอย่างมากกับ ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำมิสซิสซิปปี้ สหรัฐอเมริกา โดยมีแขนงกิ่งก้านของตะกอน แผ่ซ่านออกไปคล้ายกิ่งไม้ หรือ ตีนนก (bird’s foot delta) ดังนั้นจึงมีความเป็นไปได้จากรูปลักษณ์ว่า ตะกอนที่ไหลมาจากแม่น้ำแควใหญ่ ผ่านกาญจนบุรีมาตกสะสมตัวบริเวณที่ราบลุ่มภาคกลาง แถบกำแพงแสน นครปฐม ในรูปแบบดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ เรียก ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำแควใหญ่ (Kwae Yai delta)
![](https://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2023/06/img_7976.jpg)
![](https://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2023/09/11-13-0-1-1024x536.jpg)
อย่างไรก็ตาม การแปลความนี้เป็นเพียงการแปลความจากภูมิลักษณ์เท่านั้น การศึกษาในรายละเอียดเกี่ยวกับขนาด (grain size) และ การคัดขนาด (sorting) ของตะกอน จะช่วยยืนยันความถูกต้องว่าเนินดินแถบกาญจนบุรีและกำแพงแสนเป็นอะไรกันแน่
2) ปากแม่น้ำแม่กลอง
แน่นอนว่าปัจจุบันปากน้ำแม่กลองคือดอนหอยหลอด และตัวเมืองสมุทรสงคราม คือบกที่ลึกเข้าไปในแผ่นดิน แต่หากปรับปรุงข้อมูลภูมิประเทศอย่างเหมาะสม จะพบว่าแผ่นดินที่เหมือนจะดูเป็นที่ราบกลับมีเนินนูนขึ้นมากลางแม่น้ำแม่กลองแถบตัวเมืองสมุทรสงคราม (หมายเลข 2) ซึ่งสอดรับกับแนว สันทรายโบราณ (sand bar) ที่วางตัวในแนวเหนือ-ใต้ จากราชบุรีจนถึงเพชรบุรี (หมายเลข 4) โดยในทางธรณีวิทยา แนวสันทรายดังกล่าวคือชายฝั่งโบราณ และในทางโบราณคดี สันทรายนี้ยังเคยมีสถานะเป็นถนนโบราณ ที่เชื่อมต่อระหว่างชุมชนสมัยทวาราวดี เมืองคูบัวใน จ. ราชบุรี และเมืองโคกเศรษฐี จ. กำแพงเพชร หรือมีชื่อเรียกขานในทางโบราณคดีว่า ถนนท้าวอู่ทอง (หมายเลข 4)
![](https://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2023/09/11-14-2-544x1024.jpg)
จากการมีอยู่และตำแหน่งที่สอดรับกันในทางธรณีวิทยา จึงแปลความได้ว่า ในอดีตแนวชายฝั่งโบราณเคยอยู่ตามแนวถนนท้าวอู่ทอง (หมายเลข 4) โดยปากแม่น้ำแม่กลองเคยอยู่ที่ตัวเมืองสมุทรสงคราม ซึ่งมีการสัสมตัวของตะกอนจำนวนมากจนกลายเป็น ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ (delta) และผลจากคลื่นทะเลที่ค่อนข้างแรงในช่วงเวลานั่น (แปลความ) ทำให้ ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำสมุทรสงคราม (Samut Songkhram delta) (หมายเลข 2) มีรูปร่างที่กลมมน จำแนกเป็นดินดอนฯ ประเภท คลื่นทะเลเด่น (wave dominated) ในทางธรณีวิทยา
เพิ่มเติม : ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ (delta)
3) ปากแม่น้ำเพชรบุรี
ในส่วนของแม่น้ำเพชรบุรีที่ไหลลงมาจากเทือกเขาทางฝั่งตะวันตก ข้อมูลภูมิประเทศแสดงให้เห็นลักษณะคล้ายกับเป็นดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ (หมายเลข 3) แบบ ตีนนก (bird’s foot delta) เช่นเดียวกันกับ ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำแควใหญ่ (หมายเลข 1) และดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำมิสซิสซิปปี้ สหรัฐอเมริกา บ่งชี้ว่าเป็นดินดอนฯ ประเภท แม่น้ำเด่น (river dominated) คือ เป็นปากแม่น้ำ ที่มีแม่น้ำพัดพาตะกอนลงสู่ทะเลในปริมาณมาก จนทำให้กระแสคลื่นทะเลหรือแม้กระทั่งน้ำขึ้น-น้ำลง ก็ไม่สามารถต้านทานปริมาณตะกอนจำนวนมากนั้นได้ ทำให้ดินดอนมีรูปลักษณ์คล้ายกับตะกอนพยายามจะรุกล้ำลงไปได้ใน (อดีต) ทะเล
ดังนั้นหากมองภาพรวมในอดีต ที่แนวชายฝั่งอยู่ตามแนวสันทรายโบราณหรือแนวถนนท้าวอู่ทอง พื้นที่ทั้งสมุทรสงครามและเพชรบุรี จึงมีสถานะเป็นดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำโบราณ ที่เกิดจากการไหลหลากของตะกอนมาตามแม่น้ำแม่กลองและเพชรบุรี และด้วยความที่เป็นแนวเทือกเขาทางทิศตะวันตก ซึ่งเป็นแหล่งตะกอนนั้น มีขนาดใหญ่และอยู่ใกล้อดีตชายฝั่ง ทำให้ตะกอนปริมาณมหาศาลไหลทะลักลงมา จนกระแสคลื่นทะเลและปรากฏการณ์น้ำขึ้น-น้ำลง ไม่สามารถต้านทานได้ จึงกลายเป็นดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำประเภท แม่น้ำเด่น (river dominated)
4) ปากคลอง ภาคใต้ประเทศไทย
นอกจากนี้เมื่อพิจารณาภูมิประเทศ ไล่ตามแนวชายฝั่งภาคใต้ของไทย พบว่าบริเวณที่ราบริมฝั่งอ่าวไทยในปัจจุบัน ยังประกอบไปด้วยภูมิลักษณ์ ที่มีลักษณะคล้ายกับเป็นดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำขนาดย่อมอยู่หลายที่ (อักษร D ในรูป) เช่น ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำของ (1) คลองไชยา (2) คลองพุนพิน และ (3) คลองท่าทน-คลองกาย ในพื้นที่จังหวัดสุราษฎร์ธานี
โดยดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำแถบอ่าวบ้านดอน (หมายเลข 2) ซึ่งคลองพุนพิน นำพาตะกอนลงมาจากเทือกเขาฝั่งตะวันตก แสดงให้เห็นอย่างชัดเจนว่า เป็นอดีตดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ ที่มีระโยงระยางคล้ายตีนนก บ่งบอกถึงการมีตะกอนที่ไหลลงมาเด่นกว่าอิทธิพลของน้ำทะเลและน้ำขึ้นน้ำลง ส่วนอดีตดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำของคลองท่าทน-คลองกาย (หมายเลข 3) แสดงลักษณะผสมกันระหว่างตะกอนเด่นและคลื่นทะเลเด่น เป็นต้น
![](https://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2023/09/11-14-3-580x1024.jpg)
นอกจากนี้ในกรณีของรูปหมายเลข 3 ยังพบว่าหลังจากการสะสมตัวของดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำกระบวนการพัดพาตะกอนบริเวณชายฝั่งในเวลาต่อมาได้สร้างแนวสันทราย พาดผ่านดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำเดิมส่งผลให้บริเวณหลังชายฝั่งมีสถานะเป็นเหมือนทะเลสาบลากูน (lagoon) อีกด้วย
. . .
บทความล่าสุด : www.mitrearth.org
เยี่ยมชม facebook : มิตรเอิร์ธ – mitrearth