![](http://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2023/09/11-13-0-1-750x375.jpg)
แม้จะมีรูปร่างหน้าตาคล้ายกัน แต่กระบวนการสะสมตัวของตะกอนและการเกิด ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ (delta) จะแตกต่างจาก เนินตะกอนรูปพัด (alluvial fan) ตรงที่ เนินตะกอนรูปพัดเกิดจากน้ำที่ไหลแรงในร่องเขา ลดความเร็วและแผ่ซ่านเมื่อไหลออกสู่ที่ราบ ทำให้ตะกอนตกสะสมที่ หน้าเขา (mountain font) เป็นรูปพัด ส่วนดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ แม่น้ำหอบตะกอนไหลวิ่งไปชนกับคลื่นและมวลน้ำทะเล (หรือทะเลสาบ) ทำให้ตะกอนพัดพาไปต่อไม่ได้ (ในทันที) ต้องตกสะสมตัว เป็นดินดอน ค้างเติ่งอยู่ที่ ปากแม่น้ำ (river mount)
![](http://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2019/10/14-2-0-1024x536.jpg)
อีความแตกต่างที่น่าสนใจคือ เนินตะกอนรูปพัดเกิดบริเวณ ต้นน้ำ (upstream) ตะกอนจึงมีขนาดใหญ่ เช่น กรวด ทราย และมี การคัดขนาดตะกอน (sorting) ที่แย่กว่าดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ ซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นตะกอนโคลน และด้วยความที่เป็น ปลายน้ำ (downstream) ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำจึงมีอินทรีย์วัตถุจำนวนมาก อุดมสมบูรณ์ เหมาะแก่การเพาะปลูก
อย่างที่เราเคยเรียนกันมาสมัยประถม พื้นที่ที่เหมาะสมในการทำนา คือ ที่ราบน้ำท่วมถึง (floodplain) ตัวอย่างเช่น ที่ราบลุ่มภาคกลางของไทย เพราะเป็นที่ราบเรียบ ปั้นคันนากักน้ำได้ง่าย และที่สำคัญมีอินทรีย์วัตถุมากพอต่อการปลูกข้าวให้งอกงาม ด้วยเหตุนี้ในยุคสมัยหนึ่ง ประเทศไทยจึงเคยได้ชื่อว่าเป็นประเทศที่ส่งออกข้าวมากที่สุดของโลก ซึ่งก็เพราะอานิสงส์ความสมบูรณ์ของที่ราบลุ่มภาคกลางเป็นสำคัญ แต่อย่างที่รู้กัน ปัจจุบันตำแหน่งนี้ตกเป็นของเวียดนามและกัมพูชา ซึ่งสาเหตุหลักก็เพราะทั้ง 2 ประเทศ มี ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำโขง (Maekong Delta) เป็นอู่ข้าวอู่น้ำในภูมิภาคนี้ ประเด็นที่อยากจะสื่อก็คือ ที่ราบน้ำท่วมถึงที่ว่าอุดมสมบูรณ์มากแล้ว นัมเบอร์วันเหนือกว่านั้นคือ ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ
![](https://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2023/09/11-13-2.jpg)
ภูมิศาสตร์ (geography)
ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ (delta) เป็นสภาพแวดล้อมการสะสมตัวของตะกอนธารน้ำบริเวณปากอ่าว หรือ ปากแม่น้ำ (river mount) ซึ่งเมื่อธารน้ำพบกับทะเลหรือทะเลสาบ กระแสน้ำจะลดความเร็วลง ทำให้ตะกอนขนาดใหญ่ตกทับถมก่อน และเล็กลงถึงขนาดดินเมื่อออกห่างจากฝั่ง คล้ายกับการสะสมตัวของตะกอนบริเวณเนินตะกอนรูปพัด เช่น ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำมิสซิสซิปปี้ ทางตอนใต้ของสหรัฐอเมริกา ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำโขง ในประเทศเวียดนามและกัมพูชา ดินดอนสามเหลี่ยมแม่น้ำไนล์ ในประเทศอียิปต์ เป็นต้น
![](http://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2019/10/14-2-1-1024x649.jpg)
![](https://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2023/09/11-13-0-1-1024x536.jpg)
![](http://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2019/10/14-2-6-1024x538.jpg)
ธรณีวิทยา (geology)
ในมิติธรณีวิทยา ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ มีสถานะเป็น หาดเลน หรือ ที่ราบน้ำทะเลขึ้นถึง (tidal flat) ซึ่งเป็นหาดที่ได้รับอิทธิพลจากปรากฏการณ์ น้ำขึ้น-น้ำลง (tide) เป็นส่วนใหญ่ เกิดการสะสมตัวของตะกอนละเอียดที่ถูกพัดพาแบบแขวนลอยมากับน้ำ จนเป็นลานแบนราบ มักพบตามปากแม่น้ำที่ต่อเชื่อมกับทะเล บางครั้งในพื้นที่เขตร้อนอาจพบ แนวชายฝั่งแบบป่าโกงกาง (mangroves) เกิดในโซนน้ำขึ้น-น้ำลง ร่วมด้วย
เพิ่มเติม : ฝั่ง . หาด . ชายฝั่ง . ชายหาด ต่างกันยังไง
![](http://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2019/10/11-2-11-1024x486.jpg)
![](http://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2019/10/11-2-12-1024x495.jpg)
ในประเด็นการสะสมตัวของตะกอน นักธรณีวิทยาจำแนกโซนการสะสมตัวที่แตกต่างกันไว้ 3 สภาพแวดล้อม ได้แก่ 1) ในช่วงต้นของดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ จะเป็นการสะสมตัวของตะกอนที่มีขนาดทรายหรือทรายแป้ง ซึ่งเป็นการสะสมตัวจาก กระบวนการทางน้ำ (river process) บริเวณปลายน้ำเป็นหลัก ถัดมาในช่วงที่ 2) ตะกอนตกลงสู่พื้นทะเลในช่วงแรก เป็นการสะสมตัวของตะกอนเพื่อสร้างเป็นดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่ ซึ่งประกอบไปด้วยตะกอนขนาดทรายแป้งและดินเป็นส่วนใหญ่ ที่ถูกพัดพาต่อเนื่องมาจากกระบวนการทางน้ำ และสุดท้ายบริเวณปลายของดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ จะมีการสะสมตัวของตะกอนขนาดดิน เหมือนกับ การสะสมตัวในทะเลสาบ (lake deposit) ซึ่งตะกอนที่ถูกพัดพามาสะสมตัวในพื้นที่นี้ มาในลักษณะของ ตะกอนแขวนลอย (suspendion load) และค่อยๆ ตกสะสมตัวด้วยอัตราที่คงที่
![](https://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2023/09/img_1352.jpg)
ประเภทดินดอนฯ (type of delta)
จากการศึกษารูปร่างดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำทั่วโลก วิลเลียม กัลโลเวย์ (William Galloway) ประมวลผลและจำแนกประเภทของดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำออกเป็น 3 ประเภท ตามปัจจัยทางธรณีวิทยาที่ช่วยปั้นรูปร่างของดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ ได้แก่
![](https://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2023/09/11-13-1-966x1024.jpg)
- แม่น้ำเด่น (river dominated) คือ ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ ที่มีแม่น้ำพัดพาตะกอนลงสู่ทะเลในปริมาณมาก จนทำให้กระแสคลื่นทะเลหรือแม้กระทั่งน้ำขึ้น-น้ำลง ก็ไม่สามารถต้านทานปริมาณตะกอนจำนวนมากนั้นได้ ทำให้ดินดอนมีรูปลักษณ์คล้ายกับตะกอนพยายามจะรุกล้ำลงไปได้ในทะเลตามอำเภอใจ ส่วนใหญ่จะมีรูปร่างคล้ายกิ่งไม้ หรือนักวิชาการบางท่านเรียกว่าคล้าย ตีนนก (bird’s foot delta) ตัวอย่างเช่น ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำมิสซิสซิปปี ทางตอนใต้ของสหรัฐอเมริกา หรือ ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำแม่น้ำในทะเลสาบแว็กซ์ (Wax Lake) รัฐลุยเซียนา สหรัฐอเมริกา ซึ่งไหลลงไปยังอ่าวเม็กซิโก
- คลื่นทะเลเด่น (wave dominated) เกิดจากตะกอนไหลลงมาสู่ทะเลหรือทะเลสาบแบบค่อยเป็นค่อยไป และมีปัจจัยที่ช่วยปั้นรูปร่างของดินดอนคือคลื่นทะเล โดยมีมวลตะกอนที่ไหลลงมาจากแม่น้ำเป็นตัวเติมทำให้รูปร่างมีลักษณะมน ไม่มีเหลี่ยมมุม บางครั้งก่อตัวเป็นเหมือน สันทรายชายหาด (sand bar) ตัวอย่างเช่น ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำเซาฟรานซิสโก (São Francisco) แม่น้ำสายใหญ่ในประเทศบราซิล
- น้ำขึ้น-น้ำลงเด่น (tide dominated) คือดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำที่มีตะกอนไหลลงมาจากแม่น้ำ แต่ตะกอนบางส่วนถูกพักดันกลับเข้าไปตามร่องน้ำ ในช่วงเวลาที่มีน้ำขึ้น-น้ำลง ทำให้มีลักษณะคล้ายกับเป็น ชวากทะเล (estuary) ตัวอย่างเช่น ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำฟลาย (Fly river delta) ของเกาะนิวกินี เกาะขนาดใหญ่ทางตอนเหนือของประเทศออสเตรเลีย
![](https://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2023/09/11-13-3-641x1024.jpg)
นอกจากนี้ ยังมีดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำบางพื้นที่ ที่แสดงลักษณะเด่นควบคู่กัน ตัวอย่างเช่น 1) ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำเอโบร (Ebro delta) แคว้น คาตาลัน ประเทศสเปน ที่เกิดจากทั้งปัจจัย แม่น้ำเด่น (river dominated) และ คลื่นทะเลเด่น (wave dominated) 2) ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำทองแดง (Copper River) หรือ แม่น้ำอัทนา (Ahtna River) ทางตอนใต้ของอลาสกา สหรัฐอเมริกา ซึ่งเป็นผลมาจากคลื่นทะเลและน้ำขึ้น-น้ำลง และ 3) ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำมหาคัม (mahakam river) บนเกาะบอร์เนียว ประเทศอินโดนีเซีย ที่ได้รับอิทธิพลจากทั้งแม่น้ำและน้ำขึ้น-น้ำลง ไปพร้อมๆ กัน
![](https://www.mitrearth.org/wp-content/uploads/2023/09/11-13-4-1024x538.jpg)
. . .
บทความล่าสุด : www.mitrearth.org
เยี่ยมชม facebook : มิตรเอิร์ธ – mitrearth