ย้อนอดีตกลับไปในสมัยราชวงศ์ฮั่น ด้วยความเก่งกล้าสามารถของฮ่องเต้ในยุคนั้น ทำให้ราชวงศ์ฮั่นสามารถรวมแผ่นดินเป็นปึกแผ่นแผ่ไพศาลไปเกือบทั่วประเทศจีนในปัจจุบัน อย่างไรก็ตาม ด้วยธรรมชาติของธรณีแปรสัณฐาน (tectonic) ในพื้นที่ ทำให้อาณาจักรฮั่นเกิดแรงสั่นบ่อยครั้งจากแผ่นดินไหว และประชาชนของฮ่องเต้ก็ได้รับทุกข์เข็ญให้เห็นกันอยู่เนืองๆ

ด้วยคอนเซ็ปของฮ่องเต้ที่ต้องบำบัดทุกข์ บำรุงสุขให้กับประชาชน ฮ่องเต้จึงมีรับสั่งให้เจ้าเมืองต่างๆ ต้องส่งข่าวโดยเร็วเมื่อเกิดแผ่นดินไหว ซึ่งกรรมก็มาตกลงตรงที่ ม้าเร็วต้องคอยคาบข่าวควบเข้าเมือง อย่างไม่หยุดหย่อน ซึ่งช่วงแรกก็โอเคดีตามแรงม้า แต่พอยืนระยะยาวๆ ม้าเหนื่อย ม้าเริ่มท้อแท้ และฮ่องเต้เริ่มสงสารม้า จึงสั่งให้นักประดิษฐ์คู่กาย ซึ่งเป้นชายที่ชื่อว่า จาง เหิง (Zhang Heng) คิดค้นหาวิธีรู้ข่าวแผ่นดินไหวโดยไม่ต้องอาศัยม้า

ปฐมบทการล่าแผ่นดินไหวจึงเริ่มขึ้นในปี พ.ศ. 675 โดยคุณปู่จางได้คิดค้นและสร้างอุปกรณ์ล่าแผ่นดินไหว ลักษณะคล้ายโอ่งที่มีมังกร 8 ตัว กอดโอ่งกลับหัวกระจายอยู่ทั่ว 8 ทิศ และที่ฐานโอ่งมีลูกกบแหงนคออ้าปากอยู่ใต้มังกรทุกตัว ทุกครั้งที่เกิดแผ่นดินไหวและคลื่นเดินทางมากระทบฐานโอ่ง จะมีมังกรตัวใดตัวหนึ่งคายลูกแก้วร่วงลงใส่ปากกบ ซึ่งทิศทางที่มังกร (ตัวที่คายลูกแก้ว) หันหน้ามองออกไป บอกถึงทิศทางการมาของคลื่นไหวสะเทือน หรือทิศของต้นเหตุแผ่นดินไหวเมื่อเทียบกับตำแหน่งที่ตั้งโอ่ง

ถึงแม้จะดูเป็นเครื่องมือเก่าๆ ที่ทำงานแบบหลักคิดง่ายๆ แต่เอาเข้าจริงๆ ปัจจุบันก็ยังไม่มีใครเข้าใจกลไกการทำงานของโอ่งมังกรปู่จางอย่างถ่องแท้ นักแผ่นดินไหวเดาง่ายๆ ว่าปู่จางคงพึ่งหลักการที่โอ่งมังกรถูกแรงผลักที่ฐานโอ่งจากคลื่นไหวสะเทือน ทำให้มังกรกรตัวที่ประจันหน้ากับคลื่นเกิดอาการกระตุก สำรอกลูกบอลออกมาสวนทางกับทิศการมาของคลื่น เหมือนกับที่นักมวยตุ๊ยท้องกัน อ้วกของคนที่โดนตุ๊ยก็คงพุ่งสวนใส่หน้าคนตุํย อะไรประมาณนั้น

แต่ความจริงจากการศึกษาในปัจจุบันทำให้นักแผ่นดินไหวรู้ว่า แรงจากคลื่นไหวสะเทือนไม่ได้มีแค่แรงผลักเสมอไป แต่อาจจะเกิดเป็นแรงดึงทำให้โอ่งมังกรเหมือนถูกกระชากได้ แล้วแต่ว่าจะอยู่ตรงไหนของรอยเลื่อน ซึ่งถ้าเป็นกลไกลมังกรสำรอกธรรมดาๆ อย่างที่นักแผ่นดินไหวคิดกัน ลูกแก้วจะหล่นจากปากมังกรตัวที่หันก้นให้กับแหล่งกำเนิดแผ่นดินไหว หรือหันหน้าไปทางเดียวกับทิศที่คลื่นกำลังเดินทางจากโอ่งไป

…. แต่เอาเข้าจริงๆ โอ่งมังกรปู่จาง คายลูกแก้วถูกทิศเสมอ

ถึงแม้จะมีความยายามอย่างมากจากนักแผ่นดินไหวหลายๆ ค่าย ที่จะก๊อปปี้เลียนแบบโอ่งมังกรของปู่จาง แต่สุดท้ายก็ดูเหมือนว่าของก๊อปยังไงก็ไม่เหมือนต้นฉบับอยู่ดี ทำให้นักแผ่นดินไหวปัจจุบันเลยยังซูโฮกประดิษฐภัณฑ์ของปู่จางว่า โซคูลลล

กระนั้นก็ตาม ถึงแม้จะเคลมว่าเป็นเครื่องล่าแผ่นดินไหวชิ้นแรกของโลก แต่โอ่งมังกรของปู่จางก็ยังบอกได้แค่ทิศทางการมาของคลื่น ยังไม่สามารถบันทึกหรือตรวจวัดหน้าตาคลื่นไหวสะเทือนมาให้คนได้ยลโฉม นักแผ่นดินไหวจึงให้นิยามของโอ่งมังกรปู่จางว่าเป็นเพียง เครื่องจับแผ่นดินไหว (seismoscope) ไม่ใช่ เครื่องวัดแผ่นดินไหว (seismometer)” อย่างที่ใช้กันในทุกวันนี้

. . .
บทความล่าสุด : www.mitrearth.org
เยี่ยมชม facebook : มิตรเอิร์ธ – mitrearth