คิมเบอร์ไลต์ (Kimberlite) เป็นหินอัคนีประเภท อัลตราเมฟิก (ultramafic igneous rock) ที่มีชื่อเสียงว่าเป็น แหล่งกำเนิดเพชรของโลก หินชนิดนี้เกิดขึ้นในชั้น แมนเทิล (mantle) ของโลกที่มีความดันและอุณหภูมิสูง จากนั้นถูกนำขึ้นมาสู่ผิวโลกผ่านการระเบิดของภูเขาไฟที่รุนแรง การปะทุเหล่านี้ก่อให้เกิดโครงสร้างคล้ายท่อหรือ ไดอะทริม” (diatreme) ซึ่งเป็นเป้าหมายสำคัญสำหรับการสำรวจเหมืองเพชร การศึกษาเกี่ยวกับคิมเบอร์ไลต์มีความสำคัญในการทำความเข้าใจการก่อกำเนิดของเพชร เคมีธรณีของแมนเทิล ...

สไปร์ท (Sprites) หรือ แสงวาบสีแดง ที่เกิดขึ้นสูงเหนือ พายุฝนฟ้าคะนอง (thunderstorm) จัดอยู่ในกลุ่มของ ปรากฏการณ์เรืองแสงชั่วคราวในบรรยากาศ (Transient Luminous Events หรือ TLE) ซึ่งเป็นกลุ่มปรากฏการณ์ทางแสงในชั้นบรรยากาศตอนบน เกิดจากปฏิกิริยาระหว่างพายุฝนฟ้าคะนองรุนแรงกับชั้นไอโอโนสเฟียร์ แม้ว่าสายฟ้าฟาดทั่วไปจะเกิดใน ชั้นโทรโพสเฟียร์ (Troposphere) หรือชั้นบรรยากาศใกล้พื้นโลก ...

สนามแม่เหล็กโลก (magnetic field) เป็นปรากฏการณ์ที่เคลื่อนไหวและเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา ทำหน้าที่เป็นเกราะป้องกันโลกจากรังสีที่เป็นอันตรายจากดวงอาทิตย์และจักรวาล สนามแม่เหล็กนี้เกิดจากการเคลื่อนที่ของเหล็กหลอมเหลวในแก่นนอกของโลก ซึ่งเป็นกระบวนการที่เรียกว่า ไดนาโมของแก่นโลก (Geodynamo) อย่างไรก็ตาม ในช่วงเวลาหลายล้านปี สนามแม่เหล็กโลกได้เกิดปรากฏการณ์ที่เรียกว่า การพลิกกลับของสนามแม่เหล็ก (Geomagnetic Reversal) ซึ่งเป็นกระบวนการที่ขั้วเหนือและขั้วใต้ของสนามแม่เหล็กโลกสลับตำแหน่งกัน บทความนี้จะอธิบายถึงกลไกเบื้องหลังการพลิกกลับของสนามแม่เหล็ก ผลกระทบต่อโลก หลักฐานทางธรณีวิทยา และความหมายต่ออนาคตของมนุษยชาติ ...

ทอร์นาโด (tornado) คือ พายุที่มีลักษณะคล้ายกับงวงช้างสีดำ ห้อยลงมาจากเมฆคิวมูโลนิมบัส มีเส้นผ่านศูนย์กลางไม่เกิน 1 กิโลเมตร แต่มีการหมุนวนของลมด้วยความเร็วสูง บางครั้งอาจสูงถึง 400 กิโลเมตร/ชั่วโมง ซึ่งภายในมวลพายุประกอบด้วยไอน้ำและฝุ่นละออง ตลอดจนวัตถุต่างๆ ที่ถูกลมพัดลอยเข้ามาในตัวพายุ เนื่องจากเมื่อพายุเคลื่อนไปพื้นที่ใด ฐานของพายุจะกวาดทุกอย่างบนพื้นขึ้นไปด้วย  เพิ่มเติม : ชนิดของ ลม ทอร์นาโดเกิดจากมวลอากาศที่เย็นและหนักกว่าลอยผ่านเข้าไปใต้มวลของอากาศที่อบอุ่นและเบากว่า ...

พายุงวงช้าง (Waterspouts) เป็นปรากฏการณ์หมุนวนในบรรยากาศที่มีลักษณะคล้ายเป็นเสา หมุนเหนือน้ำ เชื่อมโยงระหว่างเมฆคิวมูลัสหรือเมฆคิวมูโลนิมบัสกับผิวน้ำ โดยลักษณะเด่น เป็นพายุที่ มีรูปร่างคล้ายกรวยหรือเสาหมุนที่มองเห็นได้ชัดเจน และมักมีละอองน้ำหมุนวนรอบฐาน มีขนาดตั้งแต่ไม่กี่เมตรจนถึงหลายร้อยเมตร มีอายุความเป็นพายุสั้นๆ เพราะโดยปกติอยู่ได้ประมาณ 10-30 นาที มักพบในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน แต่สามารถเกิดในเขตอบอุ่นได้เช่นกัน หากสภาพแวดล้อมเหมาะสม แม้ว่าพายุงวงช้างจะมีลักษณะคล้าย ทอร์นาโด (Tornado) ...

วัฏจักรชีวธรณีเคมี (Biochemical Cycle) อธิบายถึงการเคลื่อนที่ของธาตุและสารประกอบระหว่างส่วนที่มีชีวิต (ชีวภาพ) และส่วนที่ไม่มีชีวิต (ธรณีและเคมี) ของโลก คำว่า “ชีวธรณีเคมี” แสดงถึงกระบวนการที่เกี่ยวข้องกับชีววิทยา (สิ่งมีชีวิต) ธรณีวิทยา (เปลือกโลก น้ำ และบรรยากาศ) และเคมี (ปฏิกิริยาและการเปลี่ยนแปลงของสาร) วัฏจักรเหล่านี้ช่วยให้ธาตุสำคัญ เช่น ...

1. เหตุการณ์ Chicxulub (66 ล้านปีก่อน) เพิ่มเติม : มหายุคมีโซโซอิก – ยุคทองของ ไดโนเสาร์ 2. เหตุการณ์ Tunguska (1908) ดาวเคราะห์น้อย (asteroid) หมายถึง เทหวัตถุที่มีขนาดเล็กกว่าดาวเคราะห์และดาวเคราะห์แคระ แต่ไม่ใช่ดาวหาง โดยดาวเคราะห์น้อยดวงแรกที่ถูกค้นพบคือ ...

ทุกวันนี้ เมื่อมีฝนตกหนักในบ้านเรา สิ่งที่ตามมาแทบทุกครั้งคือข่าว น้ำท่วม (flood) และหากสอบถามความรู้สึกประชาชนทั่วไป แทบทุกคนก็จะตอบตรงกันว่า ทุกวันนี้น้ำท่วมบ่อยขึ้น น้ำท่วมง่ายขึ้น และเมื่อถกถึงสาเหตุน้ำท่วม จำเลยแรกที่จะถูกกล่าวถึงก็มักจะหนีไม่พ้น การเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ (climate change) ที่กำลังเป็นประเด็นอยู่ในปัจจุบัน บ้างก็ว่าพื้นดินทรุดต่ำลง บ้างก็ว่าเขื่อนปล่อยน้ำผิดเวลา หรือไม่ก็การบริหารจัดการน้ำของภาครัฐไร้ประสิทธิผล แต่จากการติดตามน้ำท่วมบ้านเราในช่วง 10 ปี ที่ผ่านมา ผู้เขียนพบข้อน่าสังเกตที่ว่าไทยเราน้ำท่วมง่ายขึ้นจริง ซึ่งในทางวิชาการธรณีพิบัติภัย ภาวะแบบนี้หมายถึง ประเทศไทยกำลังมี ความอ่อนไหว (susceptibility) ต่อภัยน้ำท่วม ...

มิตรเอิร์ธ (mitrearth) คือชื่อของแหล่งเรียนรู้ด้านวิทยาศาสตร์โลก ธรณีวิทยา ภูมิศาสตร์และธรณีโบราณคดี ที่เผยแพร่สู่สาธารณะ ผ่านแพลตฟอร์มออนไลน์ www.mitrearth.org และ www.facebook.com/mitrearth โดยมีเจตนาดีเดียว คือต้องการที่จะยืนอยู่อย่างมิตร คอยเป็นเพื่อนคู่คิด เคียงข้างไปกับทุกคนที่สนใจเรื่องราวเกี่ยวกับ โลกในมุมกายภาพ ด้วยเจตนารมย์อย่างที่ว่า มิตรเอิร์ธจะคอยสนับสนุนก้อนความรู้ดิจิตอลในรูปแบบต่าง ๆ ทั้งสื่อการเรียน-การสอน สำหรับน้อง ๆ ...

ภูเขาไฟปินาตูโบ (Mount Pinatubo) ซึ่งตั้งอยู่ในประเทศฟิลิปปินส์ เป็นภูเขาไฟที่มีชื่อเสียงระดับโลกจากเหตุการณ์การปะทุครั้งใหญ่ในปี ค.ศ. 1991 ซึ่งเป็นหนึ่งในเหตุการณ์ภูเขาไฟที่รุนแรงที่สุดในศตวรรษที่ 20 ภูเขาไฟที่เคยเป็นที่รู้จักน้อยมากนี้ได้กลายเป็นเป้าหมายสำคัญของการศึกษาเกี่ยวกับธรณีวิทยาและสิ่งแวดล้อม บทความนี้ผู้เขียนจะเล่าถึงภูมิศาสตร์ ธรณีวิทยา และรวมทั้งประวัติการปะทุของภูเขาไฟปินาตูโบ เพิ่มเติม : 10 การปะทุของภูเขาไฟ ที่สร้างความสูญเสียมากที่สุดในโลก ภูมิศาสตร์ ที่ตั้งและบริบททางภูมิภาค ...

วัฏจักรมิลานโควิช (Milankovitch Cycles) ตั้งชื่อตามนักดาราศาสตร์ชาวเซอร์เบีย มิลูติน มิลานโควิช ผู้พัฒนาทฤษฎีที่อธิบายว่า “การเปลี่ยนแปลงของวงโคจรโลกและการเอียงแกนโลกส่งผลต่อรูปแบบสภาพภูมิอากาศในระยะยาว” โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเรื่องของการเกิด ยุคน้ำแข็ง (Ice Age) วัฏจักรเหล่านี้ ซึ่งกินเวลานับหมื่นถึงหลายแสนปี เกิดจากปัจจัยทางดาราศาสตร์หลัก 3 ประการ ได้แก่ 1) ความรีของวงโคจร ...

การแปลงพลังงานความร้อนในมหาสมุทร (Ocean Thermal Energy Conversion, OTEC) เป็นเทคโนโลยีพลังงานหมุนเวียนที่ใช้ความแตกต่างของอุณหภูมิระหว่างน้ำทะเลผิวหน้าอุ่นและน้ำทะเลลึกเย็นในการผลิตกระแสไฟฟ้า ความแตกต่างของอุณหภูมินี้ ซึ่งส่วนใหญ่อยู่ในเขตร้อนและกึ่งร้อน เป็นแหล่งพลังงานที่ยังไม่ได้รับการใช้ประโยชน์อย่างเต็มที่ แต่มีศักยภาพมหาศาล ในขณะที่โลกกำลังมองหาแหล่งพลังงานที่ยั่งยืนและเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมมากขึ้น OTEC กลายเป็นทางเลือกที่น่าสนใจสำหรับการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกพร้อมกับการใช้พลังงานจากทรัพยากรธรรมชาติของโลก แนวคิดการผลิตพลังงาน OTEC ใช้หลักการที่ พลังงานความร้อนจากดวงอาทิตย์ทำให้น้ำทะเลผิวหน้าร้อนขึ้น และสร้างความแตกต่างของอุณหภูมิกับน้ำทะเลลึกที่เย็น ความแตกต่างนี้ช่วยให้เครื่องจักรความร้อนทำงานได้ ...

ปัจจุบัน LiDAR (Light Detection and Ranging) เป็นเทคโนโลยีที่เข้ามาเปลี่ยนแปลงการสำรวจทางโบราณคดีอย่างมาก เพราะด้วยการสแกนภูมิประเทศอย่างละเอียดได้ในระยะเวลาอันสั้นและสามารถช้อนลงไปใต้ต้นไม้ที่ปกคลุมพื้นที่ภูมิประเทศ ทำให้ LiDAR กลายเป็นพระเอกในการค้นพบแหล่งโบราณคดีใหม่ในหลายพื้นที่ โดยมอบวิธีการที่ไม่รุกรานในการทำแผนที่และวิเคราะห์ภูมิทัศน์ เทคโนโลยีนี้ใช้การปล่อยคลื่นเลเซอร์และวัดเวลาที่คลื่นสะท้อนกลับจากพื้นผิวเพื่อสร้างแผนที่ภูมิประเทศที่มีความแม่นยำสูง ซึ่งสามารถมองทะลุผ่านพืชพรรณหนาแน่นได้ บทความนี้ ผู้เขียนตั้งใจจะเล่าถึงแนวคิดพื้นฐาน การประยุกต์ใช้ในโบราณคดี และกรณีศึกษา 10 ตัวอย่าง ...

ข้อมูลความสูงเชิงดิจิทัล (Digital Elevation Data) เป็นส่วนสำคัญในงานวิเคราะห์เชิงพื้นที่ที่ช่วยสร้างความเข้าใจและการสร้างแบบจำลองพื้นผิวโลก โดยเฉพาะอย่างยิ่ง Digital Elevation Model (DEM) Digital Terrain Model (DTM) และ Digital Surface Model (DSM) ซึ่งเป็นเครื่องมือสำคัญสำหรับนักวิทยาศาสตร์ ...

การกัดเซาะชายฝั่ง (coastal erosion) หมายถึง กระบวนการที่แรงธรรมชาติ เช่น คลื่น น้ำขึ้นน้ำลง ลม และกิจกรรมของมนุษย์ทำให้ที่ดินชายฝั่งหายไป เมื่อเวลาผ่านไปอาจทำให้เกิดผลกระทบทั้งในด้านสิ่งแวดล้อม เศรษฐกิจ และสังคม การกัดเซาะชายฝั่งเป็นปัญหาสำคัญทั่วโลก โดยเฉพาะเมื่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ระดับน้ำทะเลที่สูงขึ้น และการแทรกแซงของมนุษย์ในระบบชายฝั่งธรรมชาติทำให้สถานการณ์เลวร้ายลง 1. ทะเลเหนือ สหราชอาณาจักร ...

1. ไต้ฝุ่นทิป (1979) ไต้ฝุ่นทิป (Typhoon Tip) เกิดขึ้นในมหาสมุทรแปซิฟิกตะวันตกและกลายเป็น พายุที่รุนแรงที่สุดที่เคยบันทึกได้ เกิดจากระบบความกดอากาศต่ำใกล้หมู่เกาะมาเรียนาในเดือนตุลาคม ค.ศ. 1979 และมีการเสริมความรุนแรงอย่างรวดเร็วเนื่องจากอุณหภูมิของน้ำทะเลที่เหมาะสม อากาศร้อน และการมีลมเฉือน (wind shear) ต่ำ ผลกระทบ ไต้ฝุ่นทิปมีความรุนแรงสูงสุดที่ลม 190 ...

รั้วกันทราย (Sand Fence) คือ โครงสร้างที่ออกแบบมาเพื่อควบคุมการเคลื่อนที่ของทรายโดยการลดแรงลม ซึ่งช่วยทำให้ทรายสะสมตัวและช่วยเพิ่มเสถียรภาพของเนินทราย นิยมนำไปติดตั้งในพื้นที่ที่มีทรายเยอะ และมีลมเด่น เช่น ชายหาดและทะเลทราย เพื่อทำหน้าที่เป็นกำแพงป้องกันการเคลื่อนที่ของทรายที่เกิดจากลม โดยทั่วไปจะทำจากไม้แผ่นบาง วัสดุตาข่าย หรือวัสดุที่ย่อยสลายได้ รั้วกั้นทรายมีความสำคัญในการป้องกันชายฝั่งทะเล ช่วยควบคุมการกัดเซาะโดยจับทรายและรักษาให้คงที่จนเกิดเป็น เนินทราย (sand dune) ตามธรรมชาติ ...

หินก้อนกลม (Rock Concretion) คือ มวลของแร่ธาตุที่มีความแข็งและแน่น เกิดขึ้นภายในหินตะกอน มักแยกออกจากหินรอบข้างได้ชัดเจนเนื่องจากความแตกต่างในเนื้อสัมผัส องค์ประกอบ และสี ลักษณะของหินก้อนกลมมีความหลากหลายในขนาด ตั้งแต่ไม่กี่มิลลิเมตรจนถึงหลายเมตร และรูปร่างที่หลากหลาย เช่น ทรงกลม ทรงรี ทรงแผ่น หรือรูปร่างไม่แน่นอน ลักษณะสำคัญของหินก้อนกลม ได้แก่ ขอบเขตที่ชัดเจน ...

เครื่องมือหิน (stone tool) เป็นหนึ่งในหลักฐานทางโบราณคดีที่สำคัญ ที่ช่วยบอกใบ้ข้อมูลเกี่ยวกับการพัฒนาทางเทคโนโลยี วัฒนธรรม และการปรับตัวของมนุษย์ในอดีต เครื่องมือหินเป็นเครื่องมือแรกเริ่มที่มนุษย์และบรรพบุรุษของเราสร้างขึ้น โดยมีอายุยาวนานหลายล้านปี และมีบทบาทในสังคมหลากหลายรูปแบบ ตั้งแต่การล่าสัตว์ การเตรียมอาหาร ไปจนถึงพิธีกรรมและการค้า ซึ่งในบทความนี้ ผู้เขียนได้รวบรวมองค์ความรู้ของเครื่องมือหินในมิติต่างๆ ไม่ว่าจะเป็น ต้นกำเนิด ประเภท เทคนิคการผลิต และการประยุกต์ใช้เครื่องมือหินในกิจกรรมต่างๆ ...

โพลาร์ วอร์เท็กซ์ (Polar Vortex) หมายถึง ระบบความกดอากาศต่ำขนาดใหญ่ที่มีอากาศเย็นล้อมรอบขั้วโลกของโลก โดยทั่วไปแล้ว โพลาร์ วอร์เท็กซ์จะอยู่ในพื้นที่ขั้วโลก แต่ในบางครั้งมันสามารถขยายออกมา และเคลื่อนที่ไปยังพื้นที่อื่น ๆ ที่ละติจูดต่ำลง ทำให้เกิดเหตุการณ์อากาศสุดขั้ว เช่น อุณหภูมิที่หนาวจัด พายุหิมะ และแม้กระทั่งการสูญเสียชีวิต เพิ่มเติม : ...

ภูเขาไฟคาวาอีเจียน (Kawah Ijen) บนปลายด้านตะวันออกของ เกาะชวา (Jawa Island) ในประเทศอินโดนีเซีย เป็นที่รู้จักในระดับโลกจากปรากฏการณ์ธรรมชาติอันน่าทึ่ง ซึ่งก็คือ การเรืองแสงสีฟ้าจากปากปล่องภูเขาไฟในยามค่ำคืน ความมหัศจรรย์นี้ไม่เพียงเป็นภาพที่ดึงดูดความสนใจ แต่ยังเป็นหน้าต่างสู่การทำความเข้าใจปฏิสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยทางธรณีวิทยา เคมี และสิ่งแวดล้อม เพื่อที่จะเข้าใจปรากฏการณ์นี้ จึงจำเป็นต้องศึกษาโครงสร้างธรณีวิทยาของภูเขาไฟคาวาอีเจียน กิจกรรมภูเขาไฟ กระบวนการของกำมะถัน และบริบททางธรณีแปรสัณฐานในภูมิภาคนี้ ...

คลื่นความร้อน (heat wave) เป็นเหตุการณ์ทางสภาพอากาศที่รุนแรง ซึ่งเกิดขึ้นเมื่อ พื้นที่หนึ่งประสบกับอุณหภูมิที่สูงเกินไปเป็นระยะเวลานาน เหตุการณ์เหล่านี้สามารถเกิดจากปัจจัยหลายประการ เช่น ระบบความกดอากาศสูงที่ยาวนาน ซึ่งทำให้เกิดการกักเก็บอากาศร้อนและผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ บทความนี้ผู้เขียนได้รวบรวมและสรุป เหตุการณ์คลื่นความร้อนที่ใหญ่ที่สุดในประวัติศาสตร์ โดยตีแผ่สาเหตุ พื้นที่ที่ได้รับผลกระทบ ผลกระทบที่เกิดขึ้น และจำนวนผู้เสียชีวิตจากแต่ละเหตุการณ์ ซึ่งมีรายละเอียดดังต่อไปนี้ เพิ่มเติม : สภาพอากาศสุดขั้ว ...

ถ้าจะพูดถึง การสำรวจระยะไกล (Remote Sensing) ในแง่การสำรวจพื้นผิวโลก ปัจจุบันนี้มีข้อมูลหลากหลายที่ถูกนำมาใช้ช่วยในการสำรวจ ซึ่งข้อมูลแต่ละแบบก็มีข้อดี-ข้อด้อย แตกต่างกัน 1) ภาพถ่ายดาวเทียม (Satellite Image) เอาแบบเบสิคๆ ก็อย่างที่เราเห็น เราเล่นในโปรแกรม Google Earth หรือ Google Maps ...

ในบรรดาหินหน้าตาประหลาดๆ ที่พบเห็นอยู่บนโลก ลาวารูปหมอน (Pillow Lava) เป็นอีกหนึ่งตัวละครเฉพาะทางธรณีวิทยา ที่เป็นพยานสืบถึงสภาพแวดล้อมการประทุของภูเขาไฟในที่นั้นๆ เหตุที่เรียกว่า ลาวารูปหมอน (Pillow Lava) ก็เพราะเป็นหินบะซอลต์ที่มีรูปทรงคล้ายหมอนก้อนกลม ซึ่งเกิดขึ้นในสภาพแวดล้อมภูเขาไฟปะทุใต้น้ำ โดยความโดดเด่นในโครงสร้าง กระบวนการเกิด และความสำคัญของลาวารูปหมอนช่วยให้นักธรณีวิทยาเข้าใจถึงกิจกรรมทางธรณีแปรสัณฐานและการปะทุของภูเขาไฟในอดีตได้เป็นอย่างดี ในบทความนี้ ผู้เขียนจึงอยากจะอธิบายถึงรายละเอียดของลาวารูปหมอน กระบวนการเกิด คุณลักษณะ ...

เมฆ (Clouds) เป็นปรากฏการณ์ธรรมชาติที่ทำให้มนุษย์หลงใหลมาเป็นเวลานาน ทั้งในด้านแรงบันดาลใจ ความมหัศจรรย์ และการศึกษาเชิงวิทยาศาสตร์ นอกเหนือจากเมฆทั่วไปที่เราคุ้นเคย เช่น เมฆคิวมูลัส (Cumulus) ที่ฟูฟ่อง หรือ เมฆเซอรัส (Cirrus) ที่บางเบา ยังมีเมฆอีกหลากหลายรูปแบบ ที่ดูแปลกตาและน่าทึ่งซึ่งเกิดจากสภาพแวดล้อมในชั้นบรรยากาศที่ไม่ธรรมดา บทความนี้ ผู้เขียนอยากพาผู้อ่านไปทำความรู้จักเมฆหน้าตาแปลก ๆ ...

เมฆหลุม หรือ เมฆรู (Fallstreak Holes) เป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่หาชมได้ยากในสภาพอากาศปกติทั่วไป ซึ่งด้วยลักษณะเป็นช่องวงกลมหรือวงรีในชั้นเมฆ ที่ดูเหมือนท้องฟ้าถูกเจาะทะลุ รูปแบบอันโดดเด่นนี้ดึงดูดความสนใจของผู้พบเห็นและแฝงไปด้วยกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ที่ซับซ้อน ซึ่งเกิดขึ้นในชั้นบรรยากาศ การทำความเข้าใจปรากฏการณ์นี้ จำเป็นต้องอาศัยความรู้เรื่อง 1) การก่อตัวของเมฆ 2) การเปลี่ยนสถานะของน้ำเป็นน้ำแข็ง และ 3) การที่กิจกรรมมนุษย์มีผลต่อบรรยากาศ บทความนี้ ...

เสาแสง (Light Pillar) เป็นหนึ่งในปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่แปลกตา เพราะด้วยรูปลักษณ์ที่ดูเป็นเหมือนกับ ลำแสงแนวตั้ง ที่ทอดขึ้น-ลงจากแหล่งกำเนิดแสง ทำให้ปรากฏการณ์นี้ดูเหมือนจะลึกลับเหนือธรรมชาติ แต่จริง ๆ แล้วที่มาของมันมีรากฐานมาจาก กฎฟิสิกส์ และ วิทยาศาสตร์บรรยากาศ บทความนี้ ผู้เขียนต้องการที่จะอธิบายหลักการทางวิทยาศาสตร์ เงื่อนไขที่ทำให้เกิดเสาแสง รวมถึงลักษณะเสาแสงแบบต่างๆ และการตีความของปรากฏการณ์นี้ ฟิสิกส์ของเสาแสง ...

เรียบเรียง : ภูริช โพธิ์ไอยรา และ สันติ ภัยหลบลี้ ประเทศไต้หวันตั้งอยู่บนรอยต่อของแผ่นเปลือกโลก 2 แผ่น คือ 1) แผ่นทะเลฟิลิปปินส์ (Philippine Sea Plate) และ 2) แผ่นยูเรเซีย (Eurasian ...

ตามตำนานความเชื่อทางศาสนา ที่ถูกบันทึกไว้ในหนึ่งคัมภีร์โบราณที่ชื่อว่า หนังสือปฐมกาล (Book of Genesis) เนื้อหาบางส่วนในหนังสือ ได้กล่าวถึง เหตุการณ์น้ำท่วมครั้งใหญ่ที่เกิดขึ้นบนโลก จากภาวะฝนตกหนักกว่า 40 วัน ซึ่งด้วยความเมตตาของพระเจ้า จึงแนะนำให้ชายที่ชื่อโนอาห์ สร้างเรือลำมหึมา ที่ขนานนามว่า เรือโนอาห์ (Noah’s Ark) เพื่อขนย้ายโนอาห์และครอบครัวรวมไปถึงสัตว์บนโลกบางชนิด ...

ดงพญาไฟ คือ อดีตป่าผืนใหญ่ ที่กั้นระหว่าง สระบุรี-ลพบุรี-นครราชสีมา (โคราช) ซึ่งถ้าตีคร่าวๆ หากวิ่งรถบนถนนมิตรภาพ จากสระบุรีไปโคราช ดงพญาไฟก็คือ พื้นที่เริ่มตั้งแต่ อ. มวกเหล็ก ไล่ไปจนถึงเริ่มขึ้นเขาแถวเขื่อนลำตะคอง โดยที่ วังน้ำเขียว ปากช่อง กลางดง แถวนั้นก็ใช่ทั้งหมด เรียกได้ว่าดงพญาไฟ ...

สืบเนื่องจากการเกิดแผ่นดินไหวที่ผิดที่ผิดทาง ที่ อ. ลำปลายมาศ จ. บุรีรัมย์ ช่วงปลายเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2567 ที่ผ่านมา ประกอบกับคีย์เวิร์ดซอพพาวเวอร์ “ทุเรียนภูเขาไฟ” หรือวาทะกรรมประจำจังหวัดที่เราคุ้นชิน “บุรีรัมย์ ดินแดนปราสาทหิน ถิ่นภูเขาไฟ” ทำให้ชาวนาชาวไร่ในพื้นที่ อ. ลำปลายมาศ ออกอาการกังวลถึงสาเหตุ ...

นับตั้งแต่ดินแดนที่ปัจจุบันเราเหมาว่าเป็นไทย ถือกำเนิดโผล่พ้นน้ำขึ้นมาเป็น แผ่นเปลือกโลกทวีปย่อย (craton) อย่างน้อยๆ ก็ราวๆ 440-550 ล้านปีก่อน (อายุของ กลุ่มหินตะรุเตา ยุคแคมเบรียนและยุคออร์โดวิเชียน) จวบจนถึงปัจจุบัน ประเทศไทยเคยมีกิจกรรมทางภูเขาไฟมาแล้วหลายต่อหลายครั้ง ไม่ว่าจะเป็น 1) ภูเขาไฟที่เกิดจากการแยกตัวของแผ่นเปลือกโลก ในสมัยที่ประเทศไทยบางส่วน เคยเป็นแผ่นเปลือกโลกมหาสมุทร หรือ 2) ...

เดินสำรวจแหล่งโบราณคดีมาก็หลายที่ ผู้เขียนก็เพิ่งเคยประสบ ลีลาการพบแหล่งโบราณคดีกันในแบบนี้ สืบเนื่องจากการค้นพบและนำเสนอ แหล่งที่อยู่อาศัยของกลุ่มคนงานถลุงเหล็กโบราณ ในพื้นที่บ้านเขาดินใต้ อ. บ้านกรวด จ. บุรีรัมย์ (เพิ่มเติม : พบหอพักหนุ่มสาวโรงงาน ถลุงเหล็กโบราณ ที่บุรีรัมย์) เพื่อที่จะเพิ่มตัวละครในการร้อยเรื่องราว จึงมีการวางแผนสำรวจเพิ่มเติม ในพื้นที่ข้างเคียง ซึ่งระหว่างการสุ่มสำรวจในละแวก ผู้เขียนพบต้นตาลล้ม ...

ด้วยการสื่อสารที่ทำกันได้ง่ายขึ้นในปัจจุบัน เรื่องน่าสนใจไม่ว่าจะเล็กจะใหญ่ก็ส่งต่อถึงกันได้ง่ายๆ ผ่านทั้งทางสื่อหลักและสื่อโซเชียล แผ่นดินไหวและพิบัติภัยทางธรณีวิทยาก็เช่นกัน เกิดเมื่อไหร่ ไม่เกินข้ามคืน รู้กันทั่วตั้งแต่หัวบ้านยันท้ายซอย ซึ่งก็โอเคอยู่ ถ้าจะเม้าส์มอยส์กันพอแก้เหงา แต่ถ้าจะเอามากระตุกจิตกระชากใจ ให้กังวล โดยเฉพาะแผ่นดินไหวในประเทศไทย ผู้เขียนว่าเราน่าจะขาดทุน แน่นอนว่าคนไทยมีเรื่องแผ่นดินไหวให้คุยกันเป็นระยะๆ ทั้งแผ่นดินไหวใหญ่ในต่างประเทศ หรือแผ่นดินไหวขนาดปานกลางทั้งในและรอบบ้านของเรา แต่หลายครั้งที่บทสนทนาส่งท้าย ไปลงที่คำทำนายในอนาคต บ้านโน้นโดนอย่างนั้น ซักวันบ้านเราคงจะโดนอย่างนี้ ...

เปิดหัวง่ายๆ เลยครับ ศิลาแลง (laterite) เป็นหนึ่งในวัสดุยอดนิยมในอดีต ที่มักจะถูกนำมาใช้เป็นวัสดุก่อสร้าง โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับเหล่าปราสาท ที่มีอยู่มากมายทั้งในไทยและกัมพูชา ปัจจุบันก็ยังมีการนำศิลาแลงมาใช้ ทั้งบดให้ละเอียดเป็นถนนลูกรัง หรือตัดเป็นก้อนๆ มาปูพื้นแต่งสวน นั่นไง !!! ศิลาแลงถึงได้สำคัญและใกล้ตัว อย่ากระนั้นเลยครับ รู้จักเขาไว้ซักหน่อยก็ดี เผื่อวันดีคืนดี มีโอกาสไปเดินเที่ยวปราสาทกับสาวๆ จะได้มีเรื่องเล่าให้โชว์พาวด์ ...

ภูเขารูปมีดอีโต้ หรือที่ทางวิชาการ เรียกว่า ภูมิประเทศเควสตา (cuesta topography) คือ ภูมิประเทศที่มีลักษณะเป็นแนวภูเขาที่มีสันเขาแหลมคม ด้านหนึ่งของฝั่งเขามีความชันสูง ส่วนอีกด้านหนึ่งของฝั่งเขามีความชันต่ำลาดลงไป โดยปกติ หากเราพบเห็นภูเขารูปมีดอีโต้ หรือลักษณะภูมิประเทศแบบเควสตา โดยส่วนใหญ่หินในแถบนี้มักจะเป็น หินตะกอน (sedimentary rock) วางตัวเป็นชั้นๆ ตามแนวของฝั่งเขาที่มีความชันสูง และชั้นหินทุกชั้นจะวางตัวเอียงเทไปทางฝั่งที่มีความชันต่ำของแนวเขา ...

ในการเปิดเวย์สำรวจใหม่ในแต่ละพื้นที่ บ่อยครั้งที่นักโบราณคดี พบหลักฐานกิจกรรมการทำงานของมนุษย์ในอดีต ไม่ว่าจะเป็นการทำเหมืองหินก่อสร้าง (หินทราย-ศิลาแลง) เตาผลิตเครื่องปั้นดินเผา หรือ กองเนินตระกัน (ขี้แร่) ที่บ่งชี้ถึงกิจกรรมการถลุงโลหะ ซึ่งหลักฐานเหล่านี้ ล้วนเป็นตัวบ่งชี้การ (เคย) มีอยู่ของกลุ่มคน หรือชุมชน ณ สถานที่นั้นๆ อย่างไรก็ตาม ถ้าจะเก็บงานให้ละเมียด ปิดจ๊อบแบบละเอียด ...

สำรวจโดย : สันติ ภัยหลบลี้ และ กังวล คัชชิมา ในการเที่ยวชมปราสาทหินทั้งของไทยและกัมพูชา หนึ่งในลีลาที่คนพื้นที่หรือไกด์ทัวร์ พยายามจะสร้างสเน่ห์ให้ปราสาทแต่ละที่ให้มีความเป็นปัจเจก มีเอกลักษณ์ไม่เหมือนใคร คือการสกัดจุดเด่น และตั้งฉายาให้กับปราสาทแต่ละหลัง เช่นปราสาทในแถบนครวัด-นครธม ก็จะเน้นความยิ่งใหญ่อลังการ ปราสาทเกาะแกร์ ได้ฉายาว่า พีระมิดแห่งเอเชีย ปราสาทบันทายสรี ถึงจะเป็นประสาทขนาดเล็กแต่ก็มีการแกะสลักหินให้มีลวดลายวิจิตรงดงาม ...

วัดแสนตุ่ม หรือ วัดเขาโต๊ะโม๊ะ อ. เขาสมิง จ. ตราด คือหนึ่งในแหล่งโบราณคดี ที่ทางกรมศิลปากรได้ประกาศและขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานเอาไว้ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2531 ในนาม เมืองเก่าแสนตุ่ม ซึ่งลักษณะโดยทั่วไปของพื้นที่ คือสภาพเนินลูกโดด ตั้งตระหง่านอยู่กลางพื้นที่ราบภายในวัด โดยความสูงของเนิน ประเมินด้วยสายตา กะได้คร่าวๆ ว่า ...

ตั้งต้นจาก การมีอยู่ไม่น้อย ของปราสาทหินในประเทศไทย โดยเฉพาะภาคอีสาน ทำให้หนึ่งในประเด็นทางโบราณคดีที่น่าสนใจคือ ประเด็นวัสุดก่อสร้าง ปราสาทสร้างจากหินอะไรอ่ะ ? ไปเอาหินกันมาจากไหนนะ ? แล้ว ขนหินหนักๆ มากันยังไงเนี่ย ? เหล่านี้ล้วนเป็นคำถามติดใจทุกครั้ง เวลาเราไปเที่ยวชมปราสาทหิน ซึ่งจากการบุกป่าฝ่าดงของนักโบราณคดีรุ่นใหญ่ในสมัยก่อน ปัจจุบันมีรายงานแหล่งตัดหินโบราณ กระจายอยู่ในหลายพื้นที่ เช่น ...