ด้วยการสื่อสารที่ทำกันได้ง่ายขึ้นในปัจจุบัน เรื่องน่าสนใจไม่ว่าจะเล็กจะใหญ่ก็ส่งต่อถึงกันได้ง่ายๆ ผ่านทั้งทางสื่อหลักและสื่อโซเชียล แผ่นดินไหวและพิบัติภัยทางธรณีวิทยาก็เช่นกัน เกิดเมื่อไหร่ ไม่เกินข้ามคืน รู้กันทั่วตั้งแต่หัวบ้านยันท้ายซอย ซึ่งก็โอเคอยู่ ถ้าจะเม้าส์มอยส์กันพอแก้เหงา แต่ถ้าจะเอามากระตุกจิตกระชากใจ ให้กังวล โดยเฉพาะแผ่นดินไหวในประเทศไทย ผู้เขียนว่าเราน่าจะขาดทุน

แน่นอนว่าคนไทยมีเรื่องแผ่นดินไหวให้คุยกันเป็นระยะๆ ทั้งแผ่นดินไหวใหญ่ในต่างประเทศ หรือแผ่นดินไหวขนาดปานกลางทั้งในและรอบบ้านของเรา แต่หลายครั้งที่บทสนทนาส่งท้าย ไปลงที่คำทำนายในอนาคต บ้านโน้นโดนอย่างนั้น ซักวันบ้านเราคงจะโดนอย่างนี้ ญี่ปุ่นยังเจ็บขนาดนี้ แล้วเราจะเหลืออะไร ฯลฯ อย่ากระนั้นเลย เพื่อไม่ให้เป็นเหยื่อพ่อหมอ-แม่หมอ ที่สถาปนากันเกลื่อนประเทศ ผู้เขียนจึงอยากนำเสนอข้อมูลในมุมวิทยาศาสตร์ และหลักคิดที่เป็นเหตุเป็นผล เกี่ยวกับสถานการณ์ด้านแผ่นดินไหวของประเทศไทย เผื่อผู้อ่านได้ใช้ เป็นวัคซีนป้องกันภัย ในยามภัยมา

1) ไทยมีรอยเลื่อนไหม ?

ยืดอกพูด แบบไม่ต้องเขินอาย สมชายชาตรี มีครับ !!! ผลจากการที่แผ่นเปลือกโลกอินเดียวิ่งชนแผ่นเปลือกโลกยูเรเซีย (ทวีปเอเชีย) ในปัจจุบัน ทำให้ทุกวันนี้ รอยแตก (fracture) หรือ รอยเลื่อน (fault) ดั้งเดิมที่เคยร้าวอยู่ภายในทวีป มีการขยับตัวและเกิดแผ่นดินไหวได้ตลอดเวลา

เพิ่มเติม : แผ่นดินไทยมาจากไหน ? : นิทาน . ธรณีแปรสัณฐาน . ประเทศไทย

ซึ่งผลจากการชนกันของแผ่นเปลือกโลกดังกล่าว ทำให้โดยภาพรวมซูมเอาท์ของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ประกอบไปด้วย ขอบของการชนกันของแผ่นเปลือกโลกอย่างน้อย 13 เขต ซึ่งขอบแผ่นพวกนี้ สร้างแผ่นดินไหวใหญ่ได้ รวมทั้งมีโอกาสปั้นสึนามิได้ด้วย แต่จะว่าไปก็ไม่ต้องตกใจหรอกครับ เพราะถ้าเทียบกับประเทศเพื่อนบ้านอื่นๆ ทำเลที่ตั้งของไทย ถือว่าปลอดภัยที่สุด จะมีที่ต้องเฝ้าจับตาก็คือ เเขตมุดตัวของเปลือกโลกสุมาตรา-อันดามัน (Sumatra-Andaman Subduction Zone) ที่เคยเกิดแผ่นดินไหวขนาด 9.1 และสึนามิในปี พ.ศ. 2547 อันนี้ก็ปฏิเสธไม่ได้ว่าเราจะต้องอยู่กับเขา และเฝ้าดูเขาอยู่ตลอดเวลา

เพิ่มเติม : 13 เขตมุดตัวของเปลือกโลกในอาเซียน ตัวการที่ทำให้เกิดสึนามิ

นอกจากนี้ ผลจากการกระทบกระทั่งกันของขอบแผ่น แรงเค้นทางธรณีแปรสัณฐาน (tectonic stress) ยังส่งเข้ามาภายในแผ่นหรือในพื้นที่บ้านเรา ทำให้ รอยแตก (fracture) หรือ รอยเลื่อน (fault) ขยับเขยื้อนได้ โดยจากการแปลความหมายภาพถ่ายดาวเทียมและข้อมูลภูมิประเทศ Pailoplee และคณะ (2009) ประเมินว่ามีรอยเลื่อนกว่า 55 กลุ่ม แต่ก็อย่าพึ่งตกใจกันไป เพราะก็ไม่ได้หมายความว่า ทุกรอยเลื่อนจะมีความดุร้าย สร้างภัยพิบัติให้กับเราทุกตัว

เพิ่มเติม : 3 ทศวรรษ พัฒนาการแผนที่รอยเลื่อนมีพลังของไทย

ในบรรดา 55 รอยเลื่อน บอกตรงๆ ว่า มีรอยเลื่อน 3-4 ตัวนี้ ที่น่าจับตามอง ได้แก่ 1) รอยเลื่อนเม็งซิง (Mengxing Fault) เส้นเหลือง 2) รอยเลื่อนน้ำมา (Nam Ma Fault) เส้นเขียว 3) รอยเลื่อนแม่จัน (Mae Chan Fault) เส้นฟ้า และ 4) รอยเลื่อนแม่อิง (Mae Ing Fault) เพราะก็ปฏิเสธไม่ได้ว่า เขามีโอกาสสร้างแผ่นดินไหว ในระดับสร้างภัยพิบัติ ให้กับบ้านเราได้จริงๆ อย่างที่เค้าเคยทำมาแล้วอดีต

เพิ่มเติม : 4 รอยเลื่อน แห่งลุ่มน้ำโขง ที่ไทยควรเฝ้าระวัง

นอกเหนือจากรอยเลื่อนทั้ง 3-4 ตัว ที่ไม่น่าไว้วางใจนี้ ไล่ลงมาในภาคเหนือก็มีรอยเลื่อนอีกมากมาย แต่ก็อยากจะบอกให้สบายใจเลยว่า ที่ผ่านมา เกิดแผ่นดินไหวแบบเจ๊าะแจ๊ะ ไม่ค่อยเกิดใหญ่ในระดับพิบัติภัย แต่ก็เกิดมาเป็นระยะๆ พอให้เราได้ตื่นเต้นกัน ก็อดีตไม่เคยเกิดใหญ่ ในระดับพิบัติภัย ผู้เขียนก็เลยไม่กล้าแปลความไปว่า ในอนาคต รอยเลื่อนในภาคเหนือของไทยจะสร้างพิบัติภัยได้

เพิ่มเติม : กลุ่มรอยเลื่อนในภาคเหนือของไทย : แผ่นดินไหวในอดีตและนิสัยที่คาดเผื่อไว้ในอนาคต

ย้ายมาฝั่งตะวันตกของไทยกันมั่ง อันที่จริงมีรอยเลื่อนอยู่หลายตัวทางฝั่งตะวันตกของไทย และจากความยาวของรอยเลื่อน ประเมินในเชิงวิชาการว่า ก็สามารถเกิดแผ่นดินไหวใหญ่ได้นะ แต่ปัญหาคือในอดีตเขาไม่ค่อยเกิดแผ่นดินไหวและไม่เคยเกิดใหญ่แบบที่สร้างภัยพิบัติ คราวนี้นักแผ่นดินไหวก็ว้าวุ่นเลย เพราะต้องยอมรับตามตรงว่า ก็เป็นไปได้ทั้ง 2 ทาง ระหว่าง 1) เกิดใหญ่ได้ ทำเป็น แต่ยังไม่ทำ หรือ 2) ก็ทำได้แค่นี้แหละ ทำได้เท่าที่เคยเห็น แต่ก็จะบอกให้อุ่นใจว่า เขื่อนทุกตัวที่สร้างในภาคตะวันตกออกแบบให้ทนต่อกรณีที่เกิดแผ่นดินไหวใหญ่ เลวร้ายที่สุดเรียบร้อยแล้ว สถานการณ์ของรอยเลื่อนแผ่นดินไหว ทางภาคตะวันตกของไทย ก็จะประมาณนี้

เพิ่มเติม : กลุ่มรอยเลื่อนในภาคตะวันตกของไทย : แผ่นดินไหวในอดีตและนิสัยที่คาดเผื่อไว้ในอนาคต

ต่อลงมาที่ภาคใต้ มีรอยเลื่อนสำคัญอยู่ 2 ตัว คือ 1) รอยเลื่อนระนอง และ 2) รอยเลื่อนคลองมะรุ่ย ตามแบรนด์ตามยี่ห้อ ถือว่าเป็นรอยเลื่อนที่อ่อนด๋อยที่สุด ในบรรดารอยเลื่อนที่มีอยู่ในประเทศไทย เพราะแทบจะไม่ค่อยเกิดแผ่นดินไหวให้เห็น อาจจะมีบ้างประปรายพอเป็นกระสาย และก็ไม่เคยสร้างแผ่นดินไหวในระดับภัยพิบัติ ให้กับภาคใต้ของเรา

เพิ่มเติม : กลุ่มรอยเลื่อนระนอง-คลองมะรุ่ย เป็นหรือตาย ? จากนิยาม “รอยเลื่อนมีพลัง”

คุยกันตรงๆ เลย นครนายกมี รอยเลื่อนองครักษ์ ซึ่งคาดว่าต่อมาจาก รอยแลื่นแม่ปิง หรือ รอยเลื่อนเมย-อุทัยธานี ที่จังหวัดตาก แต่จากอดีตที่ผ่านมาก็ไม่เคยเกิดแผ่นดินไหว เอาเป็นว่ามีรอยเลื่อนนะแต่ยังไม่เคยเกิด โอกาสเกิดน่าจะน้อยมาก หรืออาจไม่มีโอกาสเลยก็เป็นได้

เพิ่มเติม : องครักษ์ . นครนายก : กับแนวเส้นที่ไม่ค่อยมีใครใคร่จะเห็น

เพิ่มเติม : ล่อง (รอยเลื่อน) แม่ปิง

สุดท้ายท้ายสุดของรอยเลื่อนแผ่นดินไหว ที่ถึงแม้จะไม่ได้อยู่ในขอบเขตประเทศไทย แต่ก็ไม่อยากให้ทุกคนวางใจกับรอยเลื่อนตัวนี้ รอยเลื่อนสะกาย (Sagaing Fault) รอยเลื่อนระดับเวิลด์คลาส ที่ผ่ากลางอกประเทศพม่า รอยเลื่อนตัวนี้ ไม่ได้มีแค่ความใหญ่และความยาว เพราะจากสถิติเหตุการณ์แผ่นดินไหวที่ผ่านมา ทำพม่าเจ็บช้ำมาแล้วหลายครั้ง รวมทั้งแรงสั่นสะเทือนก็เคยส่งมาถึงประเทศไทย อย่าไว้ใจทาง อย่าวางใจสะกาย ผู้เขียนเตือนได้แค่นี้

เพิ่มเติม : รอยเลื่อนสะกาย – ยักษ์หลับกลางเมืองพม่า

2) ไทยมีโอกาสเกิดแผ่นดินไหว ?

มีแหงๆ ก็แหม ผู้เขียนก็เพิ่งสาธยายรอยเลื่อนให้รู้จักกันไปเมื่อกี้ ถ้าไม่เคยหรือไม่มีโอกาสเกิดเลยสักที ก็ถือว่าเสียเชิงชายเอามากๆ เอาเป็นว่าดูแผนที่ด้านล่าง ก็เห็นแล้วว่าไม่เบา แต่ก็ต้องบอกว่าส่วนใหญ่ไม่ค่อยก่อให้เกิดพิบัติภัย รายละเอียดของแผ่นดินไหวเหตุการณ์ครั้งสำคัญที่บ้านเราเคยโดน ตามอ่านต่อในลิ้งนะครับ

เพิ่มเติม : มัดรวมเหตุการณ์แผ่นดินไหวครั้งใหญ่ ที่ไทยเคยโดน

เพิ่มเติม : ย้อนรอย แผ่นดินไหว 4.8 ปี 49 ประจวบฯ : หากนักธรณีวิทยาไม่ลงพื้นที่ไปในวันนั้น เรื่องอาจจะพัลวันไปมากกว่านี้

จะว่าไปคนไทยรู้จักแผ่นดินไหว และมีการบันทึกเก็บไว้ครบทุกมิติของห้วงเวลา แปลว่าจะเป็น บันทึกทางประวัติศาสตร์ เศษซากโบราณสถาณ ที่ประกบแพ็คคู่ อยู่กับตำนานการเกิดแผ่นดินไหวใหญ่ รวมไปถึงหลักฐานทางโบราณคดีต่างๆ ที่เหมือนจะบอกใบ้ให้มีนัยยะถึงแผ่นดินไหวใหญ่ในอดีต รวมไปถึงเหตุการณ์แผ่นดินไหวที่บันทึกได้ จากเครือข่ายตรวจวัดแผ่นดินไหว ของกรมอุตุนิยมวิทยา ประเทศไทย เหล่านี้ ล้วนเป็นเครื่องบ่งชี้ ว่าประเทศไทยก็เกิดแผ่นดินไหวได้เหมือนกัน

แรม 7 ค่ำ เดือนห้า จ.ศ. 376 ปีเถาะ (พ.ศ. 1557) โยนกนคร (ปัจจุบัน หลักฐานทาง “โบราณคดี” เชื่อว่าน่าจะอยู่ในพื้นที่ จ.เชียงราย)

สุริยอาทิตย์ก็ตกไปแล้วก็ได้ยินเสียงเหมือนดั่งแผ่นดินดังสนั่นหวั่นไหวประดุจดังว่าเวียงโยนกนครหลวงที่นี้จักเกลื่อนจักพังไปนั้นแลแล้วก็หายไปครั้งหนึ่งครั้งถึงมัชฌิมยามก็ซ้ำดังมาเป็นคำรบสองแล้วก็หายนั้นแลถึงปัจฉิมยามก็ซ้ำดังมาเป็นคำรบสามหนที่สามนี้ดังยิ่งกว่าทุกครั้งคราวที่ได้ยินมาแล้วกาลนั้นเวียงโยนกนครหลวงที่นั้นก็ยุบจมลงเกิดเป็นหนองอันใหญ่ยามนั้นคนทั้งหลายอันมีในเวียงนั้นมีพระมหากษัตริย์เป็นประธานก็วินาสฉิบหายตกไปในน้ำที่นั้นสิ้นยังเหลืออยู่แต่เรือนยามแม่หม้ายเฒ่าหลังเดียวนั้นแล

ที่มา: พงศาวดารเมืองเงินยางเชียงแสน ประชุมพงศาวดารภาคที่ 61 องค์การค้าของคุรุสภา : พระนคร, 2512, หน้า 44-48.

เพิ่มเติม : จากตำนาน “เวียงหนองหล่ม” สู่การตีความด้านแผ่นดินไหว

เพิ่มเติม : ซากโบราณสถาน กับการแปลความ แผ่นดินไหว

เพิ่มเติม : โบราณคดี x แผ่นดินไหว – กรณีศึกษา วัดส้มสุก เชียงใหม่

3) อันดามัน-อ่าวไทย อาจเกิดสึนามิ ?

ทะเลอันดามันน่ะใช่ แต่อ่าวไทยแทบไม่มี หลังจากเหตุการณ์สึนามิปี พ.ศ. 2547 ผลการสำรวจทางธรณีวิทยาพบว่า ทางฝั่งอันดามัน สึนามิเคยเกิดขึ้นก่อนหน้านี้อย่างน้อย 3 ครั้ง ในช่วง 380 ปี 990 ปี และ 2,100 ปีที่ผ่านมา (Prendergast และคณะ, 2012) และมีโอกาสที่จะเกิดขึ้นอีกในอนาคตอีกประมาณ 600-1,000 ปีข้างหน้า ถ้าอ้างอิงเฉพาะจากชั้นทรายสึนามิที่พบในการสำรวจ

เพิ่มเติม : ไทย-สึนามิ เคยพบหน้ากันมาแล้วหลายครั้ง – รู้ได้ยังไง ?

เพิ่มเติม : เกาะบาเรน : ภูเขาไฟที่หลอนคนไทยให้ผวา สึนามิ

ส่วนในกรณีของอ่าวไทย แม้จะเกิดแผ่นดินไหวใหญ่ขนาด 9.5 ที่ ร่องลึกก้นสมุทรมะนิลา (Manila Trench) ฟิลิปปินส์ ผลการจำลองทางคณิตศาสตร์ บ่งชี้ว่าสึนามิจะมาถึงชายฝั่งนราธิวาส หลังจากนั้น 8 ชั่วโมง ด้วยความสูง 30 เซนติเมตร นี่คือกรณีที่เลวร้ายที่สุด ที่สึนามิจะเข้าอ่าวไทย ดังนั้นสรุปว่าสึนามิเกิดที่อ่าวไทยได้ไหม เกิดยากแต่ก็เกิดได้ แต่ต่อให้เกิด ก็ไม่มีทางเป็นภัยพิบัติ

เพิ่มเติม : ขยี้ 4 โอกาส (อันน้อยนิด) สึนามิขึ้นฝั่งอ่าวไทย

4) เราพร้อมรับมือ แผ่นดินไหว-สึนามิ หรือยัง ?

ถ้าจะเทียบกับอุปกรณ์ช่วยเหลือในการเตือนภัย ที่ต่างประเทศเขามีกัน ก็ต้องตอบว่าประเทศไทยพร้อมแล้วที่จะรับมือกับแผ่นดินไหวและสึนามิ ในกรณีของแผ่นดินไหว ถึงแม้ว่าระบบเตือนภัยเราจะไม่ดีเท่าญี่ปุ่นหรืออเมริกา แต่ก็มีความสมเหตุสมผลว่า แผ่นดินไหวในบ้านเราก็ไม่ได้ดุขนาดนั้น จนถึงขนาดต้องลงเงินไปวางระบบ สูญเสียงงบจนเกินไป เอาเป็นว่าเชื่อภาครัฐ และหมั่นซ้อมอพยพหนีภัย ให้ต่อเนื่องเป็นประจำทุกปี แค่นี้ก็พอแล้วสำหรับ สภาพการณ์แผ่นดินไหวในบ้านเรา

ส่วนในกรณีของสึนามิ ด้วยความที่ 1) เราจะรู้ตัวก่อนเป็นชั่วโมงก่อนสึนามิจะเข้าฝั่ง และ 2) เรามีทุ่น ทัดเทียมที่ประเทศอื่นๆ เขามี อยู่ฝั่งอันดามัน ผู้เขียนว่าแค่นี้ก็พร้อมสมบูรณ์ที่สุด เท่าที่เราจะทำได้แล้ว

เพิ่มเติม : ระบบเตือนภัยแผ่นดินไหวแบบฉุกเฉิน

เพิ่มเติม : ทำความรู้จักระบบเตือนภัยสึนามิ ยามเฝ้าฝั่งที่ภาครัฐจัดเตรียมไว้ให้

เพิ่มเติม : ก่อนจะเดทกับแผ่นดินไหว ควรแต่งเนื้อแต่งตัวยังไงดี

เพิ่มเติม : ทรงตัวกันยังไง ถ้าแผ่นดินไหวมา

5) ทุ่นเตือนภัย เสียไหม ? เรายังปลอดภัยหรือเปล่า ?

ก่อนที่ผู้เขียนจะตอบ อยากให้ผู้อ่านทำใจดีๆ ไว้นะ เพราะความจริงที่อยากจะบอก คือ ทุ่นเตือนภัย (bouy) ไม่ได้ถูกใช้สำหรับเตือนภัยสึนามิ ประเทศไทยไม่ได้บกพร่องการเตือนภัย แต่ตามหลักการ ทุ่นเตือนเราไม่ทัน ฉะนั้นประเทศไทยรวมทั้งประเทศอื่นๆ ทั่วโลก ใช้ข้อมูล 1) ขนาด และ 2) กลไกการเกิด แผ่นดินไหว ในการเตือนภัยสึนามิ ส่วนทุ่นลอยน้ำ ที่ทุกท่านเห็นแล้วรู้สึกอุ่นใจ มีหน้าที่แค่ยืนยันว่ามีสึนามิจริงหรือไม่ ถ้าไม่มีจะได้ปิดระบบเตือนภัย จะได้กลับบ้านกลับช่องกัน ดังนั้นโดยสรุป ทุ่นของไทยยังอยู่ดี แต่ต่อให้ไม่มี ก็ไม่ส่งผลต่อการเตือนภัยสึนามิ ส่วนรายละเอียด ลองอ่านนิทาน ที่ผู้เขียนเล่าไว้ ในบทความด้านล่างนะครับ

เพิ่มเติม : นิทาน x ระบบเตือนภัยสึนามิ

6) นี่โลกกำลังดุร้ายขึ้นหรือเปล่า ?

คำถามสุดท้าย ที่มักจะพบบ่อย หลังเกิดแผ่นดินไหวโดยเฉพาะแผ่นดินไหวใหญ่ๆ ทั้งในและต่างประเทศ คือ นี่โลกกำลังดุร้ายขึ้นหรือเปล่า แผ่นดินไหวใหญ่ดูเหมือนว่าจะเกิดถี่ขึ้นนะ คำตอบที่ผู้เขียนขอมอบให้ในข้อนี้คือ โลก แผ่นดินไหว รวมทั้งพิบัติภัยอื่นๆ ยังมีอัตราการเกิดของเดิม ไม่เคยเปลี่ยนแปลง อัตราการเกิดแผ่นดินไหว ไม่ว่าจะเป็นวันปีใหม่ วันสงกรานต์ วันแรงงาน หรือแม้กระทั่งวันหวยออก ผู้เขียนวิเคราะห์ได้ และวิเคราะห์ออกมาแล้วว่า ยังคงที่เหมือนเดิม อดีตเคยเป็นยังไง ปัจจุบันก็ยังเป็นอย่างนั้น และอนาคตก็จะเป็นเหมือนเดิม ส่วนรายละเอียดของการวิเคราะห์ รู้ได้ยังไง ดูได้ง่ายมาก เหมือนหยอดกระปุกออมสิน ใครๆ ก็ดูได้ โหอันท่านใดสนใจ ลองอ่านดูจากบทความข้างล่างนี้นะครับ

เพิ่มเติม : โลก (แผ่นดินไหว) ไม่เคยเปลี่ยนแปลง

ย่อก่อนแยกย้าย

มาครับ สรุปกัน สถานการณ์แผ่นดินไหวของไทยบ้านเรา หน้าตาก็จะประมาณว่า

• มีรอยเลื่อน แต่ก็เอาไปอวดไปขิงต่างประเทศไม่ได้ เพราะไม่ได้ใหญ่หรือไม่ได้ดุเท่าบ้านเขา
• แผ่นดินไหวเกิดเป็นระยะ แต่ลองนึกดูดีๆ เรายังไม่เคยมีผู้เสียชีวิตจากแผ่นดินไหว นั่นหมายความว่า บ้านเราเกิดแผ่นดินไหวได้ แต่ไม่ได้อยู่ในระดับพิบัติภัย
• ฝั่งอันดามัน ยังมีโอกาสเกิดสึนามิที่เป็นภัยพิบัติ แต่อ่าวไทยแทบไม่มี พ่อค้าแม่ค้า ริมทะเลบางแสนพัทยาสบายใจได้
• ใครเราพร้อม สำหรับการเตือนภัยแผ่นดินไหวและสึนามิ เครื่องมือเราอาจไม่ล้ำเท่าฝรั่ง แต่เราก็มี และบ้านเราก็ไม่ได้ดุเหมือนฝรั่งเช่นกัน
• ทุ่นเตือนภัยสึนามิเรายังอยู่ดี ต่อให้ไม่ดีเราก็ยังเตือนภัยสึนามิได้ตามปกติ เพราะเราเตือนจากแผ่นดินไหวเหมือนกับที่ฝรั่งเค้าใช้กันทั่วโลก
• โลกของแผ่นดินไหวไม่ได้ดุขึ้น เชื่อผม ผมเรียนมา 😁

. . .
บทความล่าสุด : www.mitrearth.org
เยี่ยมชม facebook : มิตรเอิร์ธ – mitrearth